In 2013 presenteerde het rapport ‘Bibliotheek van de toekomst’ (commissie Cohen) een nieuwe visie op de openbare bibliotheek: ‘van collectie naar connectie’. Met dit mantra in de aanslag ontwikkelen de Nederlandse bibliotheken zich in een razendsnel tempo tot dynamische kennisinstellingen die in het hart van de samenleving staan. Bibliotheken zijn meer dan ooit in staat om zichzelf opnieuw uit te vinden, en om een plek in de wereld in te nemen waar ze bijdragen aan een slimme, sterke en zelfstandige maatschappij. Het bibliotheekvak draait niet meer enkel om de boeken in de kast, maar, om met bibliotheekgoeroe David Lankes te spreken, “it is to be a radical positive change agent in your community.” Een bibliotheek is, aldus Lankes, “a safe place to access dangerous ideas.” Zeven inspirerende voorbeelden van bibliotheekinnovatie.
Houdt een bibliotheek op bij een fysieke locatie? De KennisCloud is een online platform en een methodiek om kenniscommunities met elkaar te verbinden. Bibliothecarissen worden community librarians en vertrekken samen met gebruikers vanuit een kennisvraag. In thematische kennisgroepen worden onderwerpen onderzocht, bediscussieerd en gedeeld. De community librarian legt connecties tussen gebruikers onderling, en met de bibliotheek. Tijdens fysieke bijeenkomsten in de bibliotheken wordt het netwerk van de aanwezige kennis en interessegebieden in kaart gebracht, en worden bezoekers gestimuleerd om het gesprek voort te zetten op de KennisCloud. De collectie van de bibliotheek kan daar ondersteuning bieden.
De Kennismakerij is een fysieke plek waar mensen, organisaties en informatiebronnen met elkaar verbonden worden. In de Tilburgse Spoorzone staat deze proeftuinbibliotheek in het teken van innovatie. Hier draait het om kennis en verhalen uit de stad, en werken programmamakers nauw samen met maatschappelijke partners en kennisinstellingen. De verhuizing van de bibliotheek naar de Spoorzone (in 2018) is de aanleiding geweest voor deze volledig nieuwe (tijdelijke) locatie waar geëxperimenteerd kan worden met alle ideeën en concepten rondom Bibliotheek Nieuwe Stijl. In de Kennismakerij, opgestart zonder bedrijfsplan, vind je podium, werkplaats en collectie, die gezamenlijk bijdragen aan de kennisontwikkeling van de stad. In Stadsbibliotheek Dordrecht is onlangs een soortgelijke, nieuwe ruimte geopend: De Blauwe Kamer, waar niets vaststaat en iedereen welkom is.
Dat bibliotheekinnovatie nu eenmaal niet plaatsvindt onder een systeemplafond heeft de sector inmiddels wel begrepen. Daarom stuurden Bibliotheek ‘s Hertogenbosch, Bibliotheek Midden-Brabant, bkkc en Cubiss negen kunstenaars op wereldreis om inspiratie op te doen voor inspiratie en inzichten in de bibliotheek van de toekomst. De creatieve denkkracht van kunstenaars en makers biedt nieuwe perspectieven op de rol, functie en vorm van de bibliotheek. Er werd onderzoek gedaan in o.a. Silicon Valley, Tokyo Art University, culturele coöperatie Holzmarkt en de Martin Luther King Jr. Memorial Library. De resultaten werden gedeeld met de bibliotheken, de bezoekers en met de architecten van de in Tilburg te verrijzen nieuwe stadsbibliotheek. Vind hier de hele publicatie en meer informatie over het project.
Steeds meer bibliotheken creëren makerspaces en fablabs waarin gebruikers in contact kunnen komen met de technieken van de toekomst. FryskLab is het eerste mobiele fablab die de bibliotheek naar de gebruikers toe brengt. In de bus kunnen gebruikers aan de slag met 3D-printers, lasersnijders en zelfbouwrobots. FryskLab is zeer actief in het verspreiden van de boodschap van fablabs en bibliotheken: in 2015 vertrok de bus voor een Europese tour langs o.a. Keulen, Neurenberg, Innsbruck, Florence, Zürich en Luxemburg. En niet alleen in Friesland krijgt het makersonderwijs een plek in de bibliotheek, ook in Tilburg staat een Digilab en Cubiss rijdt de Makersbuzz langs de Brabantse bibliotheken.
Bibliotheken en Wikipedia hebben een sterke overeenkomst: beiden hebben ze vrije toegang tot kennis en informatie centraal staan. Aan de andere kant is Wikipedia een van de grootste concurrenten geworden. De Koninklijke Bibliotheek ondersteunt dit jaar vijf pilotprojecten in openbare bibliotheken om samen met bezoekers kennis en bronnen aan Wikipedia toe te voegen. Daardoor wordt de bibliotheek zichtbaarder en kunnen mensen makkelijker bij bronnen komen, zonder dat auteursrecht geschonden wordt. De grote uitdaging is het loslaten van de eindcontrole op de kwaliteit van de informatie, terwijl je aan de andere kant ruimte maakt voor shared knowledge. Bibliotheek Theek 5 start dit jaar met het verzamelen van materiaal rondom de leerlooierijen in Gilze Rijen, in Amsterdam wordt het eigen pand van Cinétol gedocumenteerd. In Tilburg werd op soortgelijke manier ook de Spoorzone in kaart gebracht.
In 2013 opende een nieuw bibliotheekgebouw in het centrum van Birmingham, een stad waar een op de vijf bewoners laaggeletterd is en een op de tien werkloos. De nieuwe bibliotheek, ontworpen door Francine Houben, speelt een belangrijke rol in de emancipatie van deze groepen. Inmiddels is de bibliotheek een van de best bezochte plekken van Engeland, en worden er zo’n 2500 bijeenkomsten per jaar geprogrammeerd die in thema uiteenlopen van lezen en leren tot financiële hulp en urban gardening. In twee daktuinen worden groenten en fruit gekweekt door vrijwilligers, die hun kennis ook delen met bezoekers en scholen. Voor het werken in de daktuinen bestaat inmiddels een wachtlijst.
Bibliotheken maken steeds meer gebruik van kennis, ervaring en kracht uit de samenleving, met als resultaat dat de bibliotheek steeds meer een people’s place wordt in plaats van een statig kennisinstituut. Na Birmingham opende in 2015 wederom een nieuwe Europese toekomstbibliotheek in Aarhus. In de totstandkoming van het gebouw is nauw samengewerkt met de stad, door bijvoorbeeld jongeren te betrekken bij het ontwerpen van de jeugdbibliotheek. Hieruit kwam de kinderboekenbrowser StorySurfer voort, dat kinderen op speelse wijze door de catalogus laat surfen. En in navolging van het Little Free Library project staan ook in de buurt van de wijkbibliotheken kleine microbibliotheken waar mensen boeken kunnen brengen, ruilen of meenemen.
Dit artikel verscheen eerder op mestmag.nl. De auteur van dit artikel is Anneroos Goosen, programmamaker bij de Kennismakerij en bij de proeftuinbibliotheek van de Bibliotheek Midden Brabant.