interactieve verkenningstocht door 'De Nachtwacht' van Rembrandt

Rijksmuseum en NTR vergroten beleving

Rijksmuseum, NTR en Q42 lanceerden de interactieve website 'Beleef de Nachtwacht', waarin bezoekers Rembrandts meest bekende meesterwerk via zelfgekozen routes en thema’s kunnen ontdekken.

Door de redactie
Dit artikel is tot stand gekomen door een interview van onze redacteur met Jasper Kaizer (Q42), Peter Gorgels (Rijksmuseum) en Ingrid Walschots (NTR) in maart 2019.
Dit artikel is gesponsord door Q42.

Herinner jij je de interactieve beleving rondom de ‘Tuin der Lusten’ van Jheronimus Bosch in 2016 nog? Na deze succesvolle samenwerking besloten omroep NTR en internetbureau Q42 de handen opnieuw ineen te slaan. Vanwege het Rembrandtjaar in 2019 bleek ‘De Nachtwacht’ het perfecte schilderij om centraal te zetten, en hierin vonden zij dan ook een samenwerkingspartner in het Rijksmuseum.

Rijksmuseum, de NTR en Q42 vonden elkaar aan het begin van dit traject in een aantal gemeenschappelijke wensen en doelstellingen: alledrie de partijen willen meer mensen in aanraking brengen met ‘De Nachtwacht’, hen langer laten kijken naar het kunstwerk en hen meer over dit topstuk en de werkwijze van Rembrandt van Rijn leren. De ambitie is daarbij groot: één van de doelstellingen is om 120.000 personen digitaal in aanraking te brengen met ‘De Nachtwacht’.

Een museumbezoeker kijkt gemiddeld erg kort naar een kunstwerk, volgens sommige onderzoekers zelfs maar negen seconden! Dat was één van de redenen om bij dit project te gaan voor immersive storytelling, waarbij de gebruiker wordt ondergedompeld in een virtuele wereld. Op deze manier groeit de beleving van het kunstwerk bij de gebruiker. Er is daarbij gekozen voor een interactieve website, zodat er sprake is van een blijvend en duurzaam product, waar (met een restauratie in het vooruitzicht) nieuwe content aan toegevoegd kan worden en waar gebruikers naar terug kunnen keren.

Inzoomen op de details: verschillende routes mogelijk

Nadat de basis in de vorm van concept en uitgangspunten stond, startten het Rijksmuseum, de NTR, Q42 en ontwerpbureau Fabrique in de zomer van 2018 het project met een reeks ontwikkelsessies. Tientallen professionals werkten gedurende een half jaar aan het project. Onder hen waren onderzoekers, vormgevers, ontwikkelaars, tekstschrijvers, sound designers, componisten en drie stemacteurs. Samen werkten zij aan de techniek rondom de interactieve documentaire en de inhoudelijke vertaling van het schilderij naar visuele verhalen die de aandacht van het publiek vast weten te houden.

In ‘Beleef de Nachtwacht’ kunnen bezoekers extreem inzoomen op delen van het schilderij en details ontdekken die zij met het blote oog in het museum niet kunnen waarnemen. Een verhalende highlights tour, in de Nederlandse versie ingesproken door acteur Nasrdin Dchar, leidt bezoekers langs verschillende onderdelen van het schilderij. Daarnaast is er ook een speciale Klokhuis-tour waarin de verhalen uit ‘De Nachtwacht’ op een toegankelijke manier voor kinderen worden verteld. Het is voor bezoekers ook mogelijk om de tour over te slaan en op eigen initiatief het schilderij tot in detail te ontdekken.

Website Beleef De Nachtwacht Rijksmuseum

Bij de feestelijke lancering van de website op 20 januari 2019 bevat het project zes thema’s, waaronder ‘wie is wie’, ‘geheimen’ en ‘compositie’. Rondom elk thema maakt de bezoeker kennis met een aantal specifieke aspecten van het schilderij, waardoor verdieping ontstaat. Daarbij kan de gebruiker er zelf voor kiezen om onderdelen over te slaan of opnieuw te beluisteren. Ingrid Walschots, projectleider internet en innovatie bij NTR: “Na ‘Beleef de Nachtwacht’ kijk je nooit meer hetzelfde naar het werk. Door de website weet je echt veel meer en bekijk je ‘De Nachtwacht’ daardoor met meer plezier.”

Authenticiteit vs. technologie: hoe ga je daarmee om?

Een van de uitdagingen bij dit project bleek het samensmelten van de innovatieve technologie, de mogelijkheid tot interactie voor de gebruiker en het narratief. Het vinden van de juiste balans, en samen met de andere partners gelijk optrekken, was een terugkerend onderwerp gedurende het project. Volgens Peter Gorgels, manager digitale producten van het Rijksmuseum, is authenticiteit voor het museum erg belangrijk. “We hebben daarom gezocht naar een aanpak waarin ‘De Nachtwacht’ centraal blijft staan en de technologie het niet overneemt.”

Om op de website razendsnel door het schilderij te kunnen bewegen en zonder waarneembare laadtijd in te zoomen op haarscherpe details, is gebruikgemaakt van Micrio, een tool ontwikkeld door Q42. Hiermee is het mogelijk om een foto met hoge resolutie van bijvoorbeeld een schilderij, kaart of een ruimte te uploaden en verhalende content aan dit beeld toe te voegen. Voor ‘Beleef de Nachtwacht’ is dit groots aangepakt. Door de combinatie van audiotours, speciaal gecomponeerde muziek, positionele geluiden en uitgelichte figuren ontstaat een hele nieuwe manier van online storytelling.

Jasper Kaizer, projectleider en partner bij Q42: “Het is de uitdaging om een balans te vinden. Het risico is dat je te veel wilt vertellen en de bezoeker te veel keuzes geeft. Dan wordt de afhaakfactor te groot. Maar de techniek heeft in dit project een dienende rol. Dat is het mooie van dit project, maar tegelijkertijd ook meteen de grootste struggle: het juiste evenwicht vinden tussen authenticiteit en technologie.”

Een heel jaar in het teken van Rembrandt: zowel kans als uitdaging

In 2019 is het 350 jaar geleden dat Rembrandt overleed. Binnen het themajaar Rembrandt en de Gouden Eeuw zijn er minstens negentien tentoonstellingen die in het teken staan van de Hollandse meester. Deze focus op Rembrandt geeft kansen, maar ook uitdagingen. Zo blijkt het lastig om op te vallen met ‘Beleef de Nachtwacht’ de concurrentie is immers groot. Maar wat maakt het project uniek, ten opzichte van de andere projecten?

Volgens Ingrid Walschots (NTR) typeert het project zich door de bijzondere combinatie van innovatie en toegankelijkheid: “We innoveren op een manier waarop iedereen er mee om kan gaan. Het is niet te moeilijk en je hoeft geen whizzkid te zijn om met ‘Beleef de Nachtwacht’ aan de slag te gaan.”

Om de beoogde 120.000 bezoekers voor het einde van 2019 te bereiken, wordt ‘Beleef de Nachtwacht’ op verschillende manieren onder de aandacht gebracht. Zo is er een online advertentiecampagne opgezet via social media en wordt er op de websites van de verschillende partners naar ‘Beleef de Nachtwacht’ verwezen.

Daarnaast wordt ‘Beleef de Nachtwacht’ ook gekoppeld aan andere projecten van het Rijksmuseum en de NTR. Zo wordt ernaar verwezen in het NTR-programma ‘Project Rembrandt’, en is er een speciale aflevering van Het Klokhuis gemaakt over de Nachtwacht en wordt het via SchoolTV aangeboden. ‘Beleef de Nachtwacht’ wordt ook actief gekoppeld aan de andere Rembrandtjaar-activiteiten in het Rijksmuseum, bijvoorbeeld aan de tentoonstelling ‘Alle Rembrandts’.

Duurzaam project

Eind april 2019 stond de teller op 82.000 bezoekers. ‘Beleef de Nachtwacht’ ligt dus goed op schema om 120.000 bezoekers te halen. Walschots: “We gaan niet viral – maar dat is ook niet erg. Belangrijker is dat we deze nieuwe weg inslaan om op een innovatieve manier storytelling in onze communicatie te integreren. Ter vergelijking: de ‘Tuin der Lusten’-website van Jheronimus Bosch uit 2016 is inmiddels 1,5 miljoen keer bekeken, en wordt nog steeds door 10 tot 15 duizend mensen per maand bezocht. Dat geeft dus veel hoop voor de toekomst van ‘Beleef de Nachtwacht’.

Peter Gorgels (Rijksmuseum):Beleef de Nachtwacht’ onderscheidt zich ook omdat het een duurzaam project is. In 2019 is de start, maar naar verloop van tijd blijven we nieuwe verhalen toevoegen. Het aankomende grote onderzoek en de restauratie vanDe Nachtwacht’ leveren zeker nieuw thema’s op.” Dit geeft dus ook nog extra mogelijkheden om gebruikers na het themajaar naar de website te brengen zodat zij meer kunnen ontdekken.

Samen bereik je meer

De eerste reacties op ‘Beleef de Nachtwacht’ zijn lovend. Bezoekers omschrijven de website als bijzonder en bezoeken de site gemiddeld zeven minuten. “Dat is niet alleen veel langer dan de gemiddeld negen seconden kijktijd naar een kunstwerk in een museum, maar ook nog eens langer dan de gemiddelde drie minuten die bezoekers op de gewone website van het Rijksmuseum besteden. En daarbij is de online collectie van Rijksstudio inbegrepen,” aldus Gorgels.

Voor ‘Beleef de Nachtwacht’ brachten de betrokken partijen elk hun eigen kennis en expertise in. Walschots: “Werken met partners die elkaar versterken is interessant en door elkaar aan te vullen kom je verder dan alleen.” Ook zagen de partijen de kans om elkaars publiek aan te spreken, waaronder doelgroepen die zij eerder individueel niet direct bereikten.

Voor andere organisaties die met online storytelling en Micrio aan de slag willen, hebben de partners nog wel enkele tips. Jasper Kaizer: “Begin klein, met één verhaal. Test dit uit en leer ervan: het bekende trial and error. Dat hebben wij ook gedaan. We zijn daarom nu met Rembrandt al zo veel verder dan wat we konden realiseren met Bosch. In de nieuwe interactive is dan ook veel meer te beleven. Nooit eerder was het mogelijk om Rembrandts penseelstreken tot in dergelijk detail te ontdekken!”