Dromen van morgen: kansen voor kunstcentra in transitie met A Sharing Academy

A Sharing Academy is een coachingstraject waarin kunstprofessionals worden uitgedaagd, gestimuleerd en ondersteund om hun droom te verwezenlijken. Veel kunstenaars barsten van de plannen die de samenleving zouden verrijken, maar hebben moeite de noodzakelijke keuzes te maken om de ideeën in de wereld te zetten. Of ze weten niet hoe ze hun geluk moeten vinden buiten hun persoonlijke atelier, waarmee een hoop potentie op de plank blijft liggen.

De Sharing Academy richt zich op kunstprofessionals die met hun werk streven naar maatschappelijke impact, maar nog niet weten hoe ze dat concreet handen en voeten kunnen geven. In tien concrete stappen leidt de Academy ze van droom naar daad en in elke stap krijgt het betrekken van een steeds bredere groep mensen een belangrijke rol. De methodiek van de Academy ondersteunt deelnemers om het menselijk kapitaal dat al in de omgeving aanwezig is, aan te boren en te versterken. Zo ontstaan netwerken waarin mensen zich mede-eigenaar voelen van een creatief proces en samenwerken aan het vormgeven van hun passies en idealen, met als motor de specifieke inbreng en verbeeldingskracht van een kunstenaar.

De paradox van het kwetsbaar zijn

Om kunst werkelijk draagvlak en betekenis te geven in de samenleving, is het essentieel dat kunstenaars anderen betrekken en mede-eigenaar maken van hun artistieke dromen. Niet pas bij het eindproduct, maar juist wanneer een idee nog pril en kwetsbaar is. Vanuit deze ervaring heeft kunstenaar Merlijn Twaalfhoven onlangs A Sharing Academy in het leven geroepen. Als een idee nog niet af is, of ‘ingeblikt’ zoals Twaalfhoven het noemt, is er ruimte voor anderen om het te delen. Dit staat gevoelsmatig op gespannen voet met de haalbaarheid van een plan.

Het slagen van de meeste projectplannen is deels afhankelijk van het vertrouwen dat mensen erin hebben. Om dat vertrouwen te winnen, lijkt het verstandig om te zorgen dat alles perfect is uitgewerkt voordat een idee aan de buitenwereld wordt gepresenteerd. Maar voor het creëren van betrokkenheid is het tegendeel waar. Twaalfhoven heeft in zijn internationaal succesvolle carrière geleerd dat het een grote valkuil is om alles alleen te willen doen – hoe verleidelijk dat vanuit artistiek oogpunt misschien ook is. Hij noemt de grootste uitdaging bij het opzetten van een project niet het bedenken ervan, maar het bewerkstelligen van samenwerkingsverbanden en betrokkenheid.

Moeizame transitie bij kunstcentra

Kunstencentra die vasthouden aan het oude model gaan een voor een om. Met de huidige budgettekorten en veranderingen binnen de kunsteducatie zoals digitalisering, kunnen ze niet blijven wat ze zijn. Vertrouwde denkwijzen bieden niet langer soelaas en organisatiestructuren vallen uit elkaar. Doordat gemeentelijke subsidies verdwijnen, moet er meer voor elkaar komen binnen lokale en particuliere netwerken. En dat is geen papieren werkelijkheid die opgelost kan worden met een heldere analyse of goed doordacht rapport voor het management.

Daadwerkelijke betrokkenheid komt tot stand in relaties. Het speelt zich af tussen mensen die elkaar ontmoeten en serieus nemen. Zowel dwars door de lagen van een organisatie heen, als in relatie met de omgeving. Het vormen van lokale netwerken waarin het creatieve potentieel van groepen en individuen zich duurzaam kan ontwikkelen, vraagt om mensen die open staan voor elkaar. Mensen die – ook als het ongemakkelijk is of wanneer de verschillen groot zijn – gedachten en ideeën durven delen.

Creatiekracht in alle richtingen

Het afgelopen seizoen draaide er op twee plaatsen een pilot van A Sharing Academy: in Utrecht bij het LKCA en in Groningen bij kunstencentrum Vrijdag. De ervaringen zijn positief en de komende tijd zijn er nieuwe trajecten op verschillende plekken in het land, waaronder bij de Kennismakerij in Tilburg.

Voor kunstcentra is het faciliteren van zo’n traject een uitgelezen kans. Ten eerste moet een organisatie deelnemers werven. Die komen vervolgens maandenlang regelmatig over de vloer met een frisse, daadkrachtige energie – en dat is inspirerend. Door concreet te werken aan hun idealen, schetsen én realiseren deze kunstenaars een werkelijkheid waarin mogelijkheden liggen. Daarmee begeesteren ze een broodnodig nieuw elan binnen kunstinstellingen die worstelen met bezuinigingen en noodgedwongen verandering. Door in te zetten op mogelijkheden in plaats van te werken vanuit de beperkingen, kan het gebruikelijke ‘Hoe slecht gaat het?’ terugbuigen naar ‘Hoe kunnen we samen een droom creëren?’ Dan blijkt er altijd meer menselijk kapitaal beschikbaar dan aanvankelijk misschien werd gedacht.

Sterke verbindingen om artistieke idealen te verwezenlijken

Een tweede kans voor de faciliterende organisatie zit in de relaties die deelnemers bij de Academy leggen met de omgeving. Het coachingstraject begeleidt organisaties onderweg naar hun artistieke idealen bij het benaderen van allerlei sociaal-maatschappelijke partijen die actief bijdragen en input geven. Voor een kunstencentrum betekent dit de mogelijkheid om de verbindingen te sterken met de lokaliteit, publiek, het bedrijfsleven en andere sectoren.

Het culturele veld staat voor de uitdaging zich explicieter dan ooit te verbinden met de samenleving. Dit gebeurt niet langer uitsluitend door middel van betekenisvolle reflecties waarbij kunst en kunstenaars de maatschappij met enige afstand een kritische spiegel voorhouden. Dit gebeurt ook niet meer alleen door betekenis te genereren voor een breed publiek met de samenleving als directe voedingsbodem. De uitdaging ligt er inmiddels in om met kunst verbindingen te maken waarin creativiteit in alle richtingen stroomt. Daarbij hebben kunstenaars veeleer een rol als katalysator in sociale dynamiek en veranderingstrajecten. Zij mobiliseren mensen om hun angsten, geijkte ideeën en beperkende overtuigingen aan de kant te schuiven en samen te werken in creatieprocessen die nieuwe perspectieven op de werkelijkheid openen.

De kunstenaar als katalysator

Zo’n rol als katalysator – en bijkans ook als cultureel ondernemer en projectbegeleider – is lang niet vanzelfsprekend. Daarvoor is een uitgekiende combinatie nodig van sensitiviteit voor het niet-tastbare en het vermogen om daar concreet vorm aan te geven. Een ontvankelijke geest waarin steeds alles mogelijk is, gecombineerd met een praktische instelling en besluitvaardigheid. Een vermogen om visie uit te dragen op een manier die ook het vuur in anderen aanwakkert, omdat een deel van de droom is dat de vorm het individuele overstijgt. Om kunst in het leven te roepen die midden in de samenleving werkt als hefboom voor verbeeldingskracht, co-creativiteit, ontmoeting, vormkracht en een besef van schoonheid en verbondenheid, zijn kunstenaars nodig met hun droomkanaal op standje wagenwijd terwijl ze stevig met hun voeten op de grond staan.

Dat er in dit kader behoefte is aan een traject zoals A Sharing Academy, waarin professionals worden gecoacht bij het ontwikkelen van deze kwaliteiten, blijkt uit de reacties van deelnemers en andere betrokkenen op de pilot. Zoals die van hoogleraar Eugene van Erven die schrijft dat hij ‘ervan overtuigd [is] geraakt dat A Sharing Academy doet wat andere kunstcoachingstrajecten te vaak vergeten: de passie en het idealisme van kunstenaars die voor hun werk onmisbaar is, centraal stellen en dat koppelen aan het eveneens onmisbare ondernemerschap.’

Veranderen is durven niet te weten

De kracht van A Sharing Academy is dat de methodiek zich elke keer laat vertalen naar de specifieke situatie van de deelnemer en naar nieuwe gebieden in het publieke domein. Daarmee is het zeer denkbaar dat kunstcentra niet alleen gebaat zijn bij het faciliteren van zo’n traject, maar ook bij het als organisatie zelf doorlopen van het stappenplan. In feite maken deelnemers aan A Sharing Academy de transitie door die je veel kunstcentra zou toewensen: ze leren hun dromen delen en vormgeven, bouwen aan een ondersteunend netwerk, en ervaren dat ze het niet alleen hoeven doen door de concrete betrokkenheid van mensen en organisaties in hun omgeving. Kunstencentra zouden een veel actievere rol kunnen nemen in het bereiken van een sectoroverstijgend doel: dat kunst en creativiteit een onlosmakelijk deel worden van de samenleving. Dit gedeelde belang verbindt individuele en organisatiegebonden belangen – maar het vraagt visie, vertrouwen en bewustzijn om in de dagelijkse praktijk niet te verdwalen in concurrentie, dromeloosheid of rigiditeit.

Wordt de muziekschool van de toekomst een projectorganisatie? Een soort makelaar die de juiste mensen en organisaties, zzp’ers, burgers en goede initiatieven uit de lokale omgeving aan elkaar verbindt? Een gemeenplaats waar deskundigheid, inspiratie en mogelijkheden samenkomen in creatieve samenwerkingsverbanden? Het zou kunnen. Maar wat de toekomst ook gaat brengen, één ding is zeker: wie wil veranderen, moet de comfortzone verlaten en het aadurven om ‘niet te weten’. Het risico is dat mensen te veel op een oplossing gefixeerd zijn en daardoor een bypass maken. Als die kwetsbare fase wordt afgesneden, leidt de weg onherroepelijk terug naar oude valkuilen. De koppen moeten boven het maaiveld uit – hoe ongemakkelijk ook. Het goede nieuws is: we hoeven onze dromen niet op te geven. Integendeel. Dus terwijl we daar dan naakt in dat maaiveld staan, laat ons dan samen zingen. Of zoals Samuel Beckett het eens verwoordde: ‘When you’re in the shit up to your neck, there’s nothing left to do but sing.’